Lornetka do astronomii – jaką wybrać?

Lornetka jest często niedocenianym instrumentem optycznym w amatorskiej astronomii. Przy dobrze zaciemnionym niebie, gołym okiem jesteś w stanie zobaczyć kilka tysięcy gwiazd. Lornetka, nawet bardzo podstawowa, jest w stanie rozszerzyć Twoje możliwości obserwacji do kilkudziesięciu tysięcy gwiazd. Jeśli akurat nie masz jej w szafie i zastanawiasz się czy i jaką kupić, pomogę Ci w wyborze tej najlepszej w różnych okolicznościach.

Lornetka czy teleskop? Porównanie wad i zalet

Dobrze dobrana lornetka będzie Ci służyć długie lata. Często będziesz po nią sięgał nawet wtedy, dorobisz się już własnego teleskopu. Lornetka jest szczególnie polecana początkującym hobbystom obserwacji astronomicznych i ma sporo przewag nad teleskopami.

Wyższość lornetki nad teleskopem

1. Cena – jeśli akurat masz lornetkę w szafie – pomiń ten punkt, za darmo teleskopu raczej nie dostaniesz. Jeśli chcesz lornetkę kupić to dobry sprzęt jest parę razy tańszy od średniej jakości teleskopu. Lornetkę wystarczającą do obserwacji astronomicznych kupisz już za około 200zł. Taka, która będzie Ci służyć do końca życia to koszt około 400-500zł.
2. Mobilność – lornetka jest dość mała i poręczna. Możesz bez problemu wrzucić ją do plecaka, bagażnika samochodu czy powiesić na szyi podczas spaceru. Teleskop, nawet niewielki, zajmuje dużo więcej miejsca i jest zwyczajnie mniej wygodny w transporcie.
3. Prostota – lornetki mają stosunkowo prostą budowę i krótką instrukcję obsługi. Bierzesz ją w ręce, kierujesz w niebo, regulujesz ostrość i już. Rozpoczęcie obserwacji przez teleskop wymaga znacznie więcej wiedzy, zachodu i uwagi. Złożenie teleskopu po transporcie na miejsce obserwacji, rozstawienie statywu i znalezienie obiektu na niebie trwa też znacząco dłużej.
4. Możliwości obserwacji szerokiego wycinka nieba – teleskopy pokazują stosunkowo niewielki wycinek nieba. Lornetki mają szersze pole widzenia, co pozwoli Ci szybciej odnaleźć interesujący Cię obiekt. Szczególnie dla początkujących jest to znaczne ułatwienie, co pozwala szybciej poznać niebo.
5. Wytrzymałość konstrukcji i wodoodporność – wszystkie instrumenty optyczne są dosyć delikatne. Nie lubią upadać, przewracać się, moknąć czy się kurzyć. Tu znowu ujawnia się wyższość lornetki nad teleskopem. Te drugie są bardzo wrażliwe na uszkodzenia mechaniczne, co więcej – na przykład teleskopy newtona mają otwarte na wodę i kurz zwierciadła. Lornetki są pod względem odporności na użytkowanie dużo mniej wymagające. Nie raz zdarzyło mi się upuścić lornetkę na trawę czy lekko zmoczyć ją w deszczu. I nadal działa. Pamiętajmy, że lornetki są wykorzystywane przez wojsko i myśliwych. Są budowane tak, żeby trwać w różnych warunkach. Te cechy są szczególnie istotne, gdy obserwujesz niebo z małymi dziećmi.

Moim zdaniem lornetka powinna być Twoim pierwszym teleskopem. Dzięki niej łatwiej wejdziesz w świat obserwacji astronomicznych i nigdy nie odstawisz jej zupełnie na bok. Mi towarzyszy do dziś, często przez nią patrzę a czasem pomaga mi zorientować się gdzie na niebie znajduje się obiekt, który chce zobaczyć przez teleskop. 

Co mogę zobaczyć przez lornetkę?

Przez lornetkę dostrzeżesz nie tylko dziesiątki tysięcy przypadkowych gwiazd, których nie wypatrzysz gołym okiem. Dostępny staje się znacznie wyraźniejszy obraz obłoków Drogi Mlecznej i gromady gwiazd o różnych kształtach oraz rozmiarach. Wyraźne kratery na księżycu oraz cienie, które rzucają na powierzchnię i galaktyki odległe o miliony lat świetlnych od Ziemi.

Wczesną wiosną zwróć uwagę na gromadę M44 (zwaną potocznie Żłóbkiem), przez lornetkę zobaczysz około 20 gwiazd w centrum gwiazdozbioru Raka. Latem warto obserwować Drogę Mleczną, a w szczególności gwiazdozbiór Łabędzia. Znajdziesz tam wiele mgławic i obłoków gazu międzygwiezdnego. Polecam też gromadę kulistą M13, widoczną przez lornetkę, jako małą kulkę gazu w ciągnącym się przez znaczną część nieba gwiazdozbiorze Herkulesa. Zawiera przynajmniej kilka tysięcy gwiazd i jest odległa od Ziemi o około 25 tysięcy lat świetlnych.

Jesienią musisz koniecznie zobaczyć galaktykę Andromedy – widoczną jako świecącą, owalną chmurę. Zimą przygotuj się na ucztę z gromad otwartych. Zacznijmy od Plejad, czyli znajdującej się w Gwiazdozbiorze Byka prawdopodobnie najbardziej znanej gromady otwartej na niebie. To jeden z tych obiektów, które lepiej wyglądają przez lornetkę niż teleskop. Także w gwiazdozbiorze Byka znajdziemy Hiady, kolejną efektowną gromadę otwartą. Jednak moim ulubionym obiektem jest tzw. miecz oriona, czyli wielka mgławica Oriona (skatalogowana jako M42) oraz kilka gromad otwartych, które znaleźć można pod charakterystycznymi trzema gwiazdami Gwiazdozbioru Oriona (określane czasem jako pas Oriona).

Jaką lornetkę do astronomii wybrać?

Wybór dobrej lornetki do astronomii nie jest trudny, ale warto przemyśleć kilka kwestii, aby wybrać tę która spełni Twoje oczekiwania.

Ciężar

Generalna zasada jest taka, że im lżejsza tym lepsza. Mobilna znaczy lekka. Pamiętaj, że obserwując będziesz trzymał lornetkę w górze przez dłuższy czas. Zbyt duży ciężar lornetki szybko zmęczy Twoje ręce i obserwacje przestaną być komfortowe. Dla mnie lornetki ważące około 0,8-1kg są idealne do patrzenia w niebo. Szczególnie warto wziąć ten parametr pod uwagę, jeśli chcesz obserwować niebo z dziećmi.

Adapter do statywu

Utrzymanie obiektu w polu widzenia przez dłuższą chwilę może okazać się bardzo trudne. Na szczęście spora część oferowanych na rynku lornetek posiada mocowanie do statywu. Najprostsze rozwiązania tego typu to bezpośrednie złącze statywowe ¼ lub adapter. Umożliwia to podłączenie zwykłego statywu do aparatu fotograficznego lub statywu pod teleskop. Dzięki temu znacznie zwiększy się stabilność obrazu w lornetce i komfort obserwacji. Przy okazji masa lornetki traci trochę na znaczeniu.

Jakie powiększenie i średnicę soczewki obiektywu lornetki wybrać?

Każda lornetka ma opisane swoje parametry optyczne. Oznacza się je jako np.:10×50, co informuje o 10 krotnym powiększeniu sprzętu i 50mm średnicy soczewki obiektywu.
Powiększenie to miara tego, o ile większe będą obserwowane przez lornetkę obiekty. Dla przykładu, przy powiększeniu 10x obiekt, który oddalony jest od nas o 1000 metrów będzie wyglądał jakby był oddalony o 100 metrów.

Wybierając lornetkę do astronomii wydaje się, że im większe powiększenie tym lepiej. Jest to jednak błąd. Optymalne do obserwacji nieba są powiększenia od 7 do 15 razy. Moja lornetka ma 15x i czasem żałuję, że jest tak duże. Powodem jest mniejsze pole widzenia lornetki, które maleje wraz ze wzrostem powiększenia.

Przy okazji warto wspomnieć o lornetkach z zoomem, czyli ze zmiennym powiększeniem. Moje doświadczenia pokazują, że dodatkowe elementy optyczne w tego typu urządzeniach pogarszają obraz. W mojej opinii nie ma sensu płacić dodatkowych pieniędzy za taki gadżet. Lepiej zainwestować je w lepszą lornetkę lub statyw.

Średnica soczewki obiektywu lornetki odpowiada za ilość światła jakie zbiera instrument optyczny, warto więc aby była jak największa. Niestety, wraz ze wzrostem tego parametru rośnie też waga lornetki i jej cena. Moim zdaniem optymalny zakres średnicy soczewki to 50-60mm. To kompromis pomiędzy ilością zbieranego światła a ogólnym rozmiarem i ceną lornetki.

Optyka lornetki – szkło soczewek i pryzmaty

Przy zakupie lornetki, poza technicznymi parametrami trzeba zwrócić jeszcze uwagę na rodzaj optyki, jaki został w niej zastosowany, na początek rodzaj pryzmatu.Istnieją dwa porropryzmatyczne i dachowopryzmatyczne. Skomplikowane nazwy, ale tu jest prosto.

Wybierajmy tylko lornetki w pryzmatem porropryzmatycznym. Są większe, ale charakteryzują się lepszym obrazem i niższą ceną. Jak je rozpoznać? Mają charakterystycznie “złamany” tubus, obiektywy są szerzej rozstawione niż okulary lornetki.

Jak obserwować gwiazdy przez lornetkę?

Obserwacje astronomiczne przez lornetkę nie są trudne. Prawdę mówiąc wystarczy wyciągnąć ją z futerału, zdjąć osłony obiektywów i okularów oraz skierować w niebo. Jeśli chcesz być pewny, że będziesz uzyskiwał dobre obrazy już od samego początku obserwacji jest kilka kroków, które możesz wykonać jeszcze przed zachodem Słońca.

1. Upewnij się, że optyka jest czysta. Spójrz na okulary i obiektywy lornetki. Sprawdź czy nie są zabrudzone kurzem, nie ma na nich odcisków palców lub innych zanieczyszczeń. Jeśli coś znajdziesz możesz lekko przetrzeć je szmatką z mikrofibry. Pamiętaj jednak, żeby najpierw usunąć wszystkie zabrudzenia stałe, takie jak ziarenka piasku, na przykład miękkim pędzelkiem. Pod mikrofibrę nie powinny dostać się żadne zabrudzenia trwałe, gdyż możesz trwale porysować soczewki!
2. Skieruj lornetkę na najbardziej oddalony obiekt jaki możesz znaleźć i ustaw ostrość. Drzewo, budynek… cokolwiek. Wstępne ustawienie ostrości pomoże Ci sprawniej wyregulować ją jak zrobi się ciemno. Nie jest to konieczne, ale szczególnie na początku przygody z astronomią znacząco pomaga.
3. Około godziny przed obserwacjami, wyjmij lornetkę z futerału, zdejmij wszystkie osłony i pozostaw ją w bezpiecznym miejscu na zewnątrz. Chodzi o wyrównanie temperatury lornetki i otoczenia. To bardzo istotny proces szczególnie zimą, gdy różnica między temperaturą na zewnątrz a temperaturą Twojego domu jest największa. Zmiany temperatury powodują rozszerzanie się (przy wzroście temperatury) lub kurczenie materiału (przy spadku), z którego zbudowana jest lornetka. Dodatkowo wyrównanie temperatury wyeliminuje problem skraplania się wody na soczewkach.
4. Jeśli nie wykorzystujesz statywu do obserwacji przez lornetkę znajdź dobre miejsce do siedzenia lub podparcia lornetki. Dzięki temu bardziej komfortowo będziesz mógł obserwować niebo.
5. Przestudiuj mapę nieba. Zastanów się co będziesz chciał obejrzeć przez lornetkę. Zlokalizuj obiekt na mapie nieba wcześniej, abyś nie musiał tego robić w słabym oświetleniu.